Xavier Aspachs (Sogeviso-ko presidentea, 2021eko otsaila)
Katalunian eta Espainian, Europar Batasuna osatzen duten lurralde gehienetan ez bezala, defizit garrantzitsua dugu alokairuko etxebizitzetan, eta defizit hori askoz ere handiagoa da arrazoizko alokairuaz edo/eta alokairu sozialaz hitz egiten dugunean.
Joan den mendeko 60ko hamarkadan sortu zen Espainian “espekulazioaren birusa”, non 15 urtetan, ia 6 milioi etxebizitza eraiki ziren saltzeko. Europan ere eraiki zituzten etxebizitzak, baina alokatzeko hein handi batean. “Jabeen herrialde bat nahi dugu eta ez proletarioena” zioen Espainia hura zen.
Egoera horren puntu gorena XXI. hamarkada hasieran iritsi zen “Europako” interes-tasekin eta Estatuaren, enpresen zein partikularren gain-zorpetzearekin eta zoritxarrez bizitako krisi finantzarioarekin eta etxebizitzen krisiarekin.
Krisi hori oso partzialki besterik ez da aprobetxatu etxebizitzaren parke publikoaren arazoa konpontzeko, eta izatez, aukera oso ona zen. Oso zaila izango da erosteko eskaerarik gabe eraikitako etxebizitzen eskaintza emateko egoera errepikatzea, erakundeetako inbertitzaileen -askotan nazioartekoak- kasuan izan ezik, zeintzuk inguruneaz aprobetxatu diren tokiko inbertitzaile txikiek nekez imajina ditzaketen prezioak (deskontuak) lortuz. Ikusiko dugu zein den etxebizitza hauen etorkizuna.
Autonomia Erkidegoak dira beraien lurraldeetako etxebizitza-politikaren erantzuleak eta horietako askok “tanteo/atzera egite eskubidearen” arauak inplementatzeko aprobetxatu dute. Arau horiek gaitasun finantzarioa izan duten neurrian gauzatu ahal izan dituzte. Guztiok dakigun bezala, Tokiko Administrazioaren egoera ekonomikoaren osasuna ez da oso ona eta zorpetze berria sortzeko duen gaitasuna ia nulua da. Ondorioz, etxebizitzen parke-publikoak gora egin du, baina haren defizita egiturazkoa da oraindik.
Guztiz ezinbestekoa da bi terminoak erregulatzea, orokorrean onartuta dauden arren, ez baitute definizio bakarra. Arrazoizkoa eta soziala terminoez ari gara. Seguruenik, ados gaude arrazoizkoa kontzeptuari dagokionez: merkatuko prezioaren deskontu batekin lotuta dago. “Merkatuko prezio” hori nola zehazten den eta haren deskontua zein den erregulatu behar da, baina gainera, IPREM edo IRSC (maximoak eta minimoak) indizeen biderkatzaileen baldintzetan erosteko edo alokatzeko eskubidea duten familia-unitateen diru-sarrerak mugatu beharko lirateke.
Etxebizitza sozialari dagokionez, alokairu-erregimenera mugatu beharko litzateke IPREM edo IRSC adierazlearen biderkatzaile jakin baten gehieneko soldata duten familia-unitateentzat. Bizitzeko bestelako etxebizitzaren jabe ez direnak eta familia-unitatearen diru-sarrera garbien gehieneko portzentaje batetan indexatutako errentarekin, kalkuluan kontuan hartuz oinarrizko horniduren kenkaria eta seme-alaba kopuruengatik, 65 urtetik gorakoa izateagatik, ezgaitasunengatik, etab. egon daitezkeen hobariak. Eta gainera, “klausula sozialak edo kontratu soziala” izenda ditzakegun klausula gehigarriak, non alderdiek familia-unitatearen jarraipena eta laguntza eta birlaneratzea laguntzeko konpromisoak hitzartzen dituzten. Europan eta bertan izandako esperientziari esker ziurtatu dezaket, familia-unitatearen diru-sarrera mantentze edota hobetzeari dagokionez emaitza positiboak daudela, eta gainera bazterketa sozial prozesuen arriskua murrizten da.
Estatuko lege berriarekin, oraindik aurreproiektua idatzi aurreko galdeketa publikoa egiteko fasean dagoena, alokairua sustatzea, bai arrazoizko etxebizitzena zein etxebizitza sozialena “babestutako etxebizitzaren” kalterako, eta iraganeko akatsa ez errepikatzea espero dugu. Babes-kalifikazioa aldi baterako denez eta iraungi egiten denez, iraungitzean prezio-libreko etxebizitza parkea areagotzera pasatuko da. Horrela ezingo da inoiz arazo hau konpondu.
Orain dugu publiko-pribatuaren lankidetzaren aukera handia, arrazoizko etxebizitzen alokairua sustatzeko. Europako beste herrialde batzuetan lur-publikoaren mobilizazioarekin eta finantzazio pribatuarekin izandako esperientzia arrakastatsuak aplikatu behar dira, proiektu konkretuetarako sozietate mistoen eta lehiaketa publikoen bidez.
Lur-publikoaren erabilerak, eraikuntzaren arrazoizko kostuarekin eta proiektuaren kudeaketa mistoarekin, exekuzio epeak laburtzea eta beren baitan jasangarriak diren proiektu ekonomikoak garatzea ahalbidetu beharko du. Zenbait kasutan, alokatzeko etxebizitza saltzeko etxebizitzekin batera eraikitzean proiektu ekonomikoa bideragarriagoa izan daiteke eta salmenta, arrazoizko alokairu eta alokairu sozialaren konbinazioak integrazioa eta kohesio soziala erraztu behar ditu.
Zalantzarik gabe Europako berreskuratze-funtsak Kataluniako eta Espainiako ekonomia modernizatzeko aukera handia izango dira (140.000 milioi euro) esparru ekologikoari eta digitalari dagokionez, izan ere proiektu industrial konkretuen finantzazioa erraztu beharko baitute (transferentzien eta maileguen bidez) etorkizunari begira herrialdean susperraldi ekonomiko inklusiboa, jasangarria eta eraldatzailea ahalbidetzeko. NGEU Europar funtsak aplikatzeko Gobernuak aurkeztutako PRTR proiektuak (Berreskuratze, Eraldatze eta Erresilientzia Plana), hirien birgaikuntza, birsorkuntza eta etxebizitza jasangarrien sustapena hartzen ditu kontutan.
Lankidetza publiko-pribatua, Europako funtsak modu egokian aplikatzea eta etxebizitzari dagozkien aurrekontu-sailak exekutatzea Estatuko 2021 Aurrekontu Orokorrenak barne, etxebizitza kopuruagatik hain garrantzitsuak ez diren beste ekimen batzuekin batera, hala nola, lur publikoko kooperatiba erregimeneko sustapenak, aldi baterako azalera eskubidea edo hiriko “masoveria” sustatzea bezalako aukerei ezin diegu ihes egiten utzi, epe-erdiko beharrei erantzuteko alokairuzko etxebizitzen parke-publikoa edukitzeko eta jabetza merkatu-librearen garapenari paraleloa izango den etxebizitza-sozial eta eskuragarrien parke baterako oinarriak finkatzeko.